Panslawizm / Neoslawizm

[Gość Sok ze skał]

Panslawizm - ruch kulturalno-polityczny o różnorodnym zabarwieniu politycznym, powstały w Czechach na początku XIX wieku, dążący do wyzwolenia, a następnie zjednoczenia politycznego, gospodarczego i kulturalnego Słowian. Pierwotnie termin ten był stosowany dla określenia językowej i kulturalnej wspólnoty narodów słowiańskich. W XIX wieku panslawizm znalazł wielu zwolenników w krajach zamieszkiwanych przez Słowian.

Założenia

Ideę panslawizmu popierała Rosja, pragnąc w ten sposób realizować swoje imperialne interesy wobec narodów o słowiańskim pochodzeniu, nieposiadające jednak własnej organizacji państwowej. Z tego powodu - w przeciwieństwie do Czech - panslawizm nigdy nie uzyskał poparcia na ziemiach polskich, mimo że na początku XX wieku w ruch ten włączyła się endecja (endecy traktowali jednak ten ruch instrumentalnie jako środek do osłabienia Austro-Węgier i Cesarstwa Niemieckiego).

Panslawiści dystansowali się od narodów wywodzących się od Zachodnich Słowian, ze względu na fakt iż były one wyznania rzymskokatolickiego. Niektórzy wręcz klasyfikowali ich jako wrogów "Słowiańszczyzny" na równi z Niemcami.

Z drugiej strony polski etnograf Franciszek Henryk Duchiński w swojej teorii gotów był nawet uznać Rosjan za niesłowiańskich potomków Mongołów. Kręgi związane z ruchem panslawistycznym zwracały się w kierunku Rosji i przeciwko Austrii i Turcji, gdzie takie mniejszości jak Serbowie, Czesi czy Słowacy posiadały niską pozycję w systemie politycznym. Było to kolejną przyczyną, wobec której ideologia ta nigdy nie uzyskała silnego poparcia wśród Polaków: w Austrii Polacy bowiem cieszyli się daleko idącą autonomią i wolnością kulturalną, zaś Turcja nigdy nie uznała rozbiorów Polski. Hasła walki z Austro-Węgrami nie mogły więc stać się atrakcyjne dla polskich opcji politycznych, szczególnie w obliczu rusyfikacji oraz dyskryminacji Polaków w zaborze rosyjskim. Sami panslawiści z tego względu wrogo odnosili się do Polski i narodowości Polskiej, zaś rusyfikacja była dla wielu panslawistów celem samym w sobie, podobnie jak ich żądania by wszyscy Słowianie przeszli na prawosławie.

Koncepcje polityczne wczesnego ruchu panslawistycznego były oparte na idei stworzenia swego rodzaju federacji wszystkich Słowian, pozostającej pod polityczną oraz kulturową dominacją i przywództwem Imperium Rosyjskiego, gdzie lokalne słowiańskie tożsamości zostaną zintegrowane w rosyjską, a głównym językiem komunikowania się będzie język rosyjski, główną wykładaną historią historia Rosji, szkolnictwo prowadzone w języku rosyjskim. Pośrednio ugrupowania panslawistyczne wpłynęły na wybuch wojny rosyjsko-tureckiej 1877-1878 oraz zaangażowania Rosji na Bałkanach, co pośrednio doprowadziło do wybuchu pierwszej wojny światowej.

Polacy często byli pomijani w zaproszeniach na Kongresy Słowiańskie organizowane w Rosji. Sam naród Polski ze względu na swój opór wobec rusyfikacji i Imperium Rosyjskiego w powstaniu styczniowym został nazwany przez panslawistów "Judaszem Słowiańszczyzny".

W Czechach po rozłamie Austroslawizmu (zwanego również ruchem Wszechczeskim) w roku 1876 wyłoniła się z niego partia Młodoczeska (cz. Mladočeské, dt. Jungtschechen, od 1891 pod przewodnictwem Karela Kramářa), jej panslawizm przybrał skrajnie prorosyjskie pozycje, 1890 partia ta wyparła Wszechczechów całkowicie z Landtagu.

Po zakończeniu pierwszej wojny światowej wpływy panslawizmu na skutek rozwoju tendencji nacjonalistycznych w krajach słowiańskich oraz wewnętrznej rywalizacji uległy marginalizacji.

Neoslawizm

Neoslawizm

Na przełomie XIX i XX wieku pojawił się nurt krytyczny wobec panslawizmu zwany neoslawizmem. Powstały wśród czeskich działaczy narodowych, był reprezentowany przez między innymi Tomáša Masaryka pojawił się początkiem XX w., był on krytyczny wobec żądań rosyjskiej dominacji nad innymi Słowianami, żądał także także aby wspólnota Słowian była oparta na demokratycznej wspólnocie, zakładał zjednoczenie Czech i Słowacji (maksymalnie też Polski) i luźny związek z Rosją. Neoslawizm dystansował się od takich idei panslawizmu jak pogląd o wyższości jednych słowiańskich grup nad innymi jak i dominacje jakiejkolwiek religii. Pierwszym zorganizowanym zgromadzeniem jego zwolenników był zjazd w Pradze w roku 1908, pierwszy z ogółem trzech, kongres, w którym akces uczestnictwa zgłosił Dmowski, który pragnął wykorzystać ruch do przeniesienia problemu polskiego na szczebel międzynarodowy[ oraz uzyskania bliżej nieokreślonej autonomii królestwa Polskiego w ramach imperium Rosyjskiego.. Drugi kongres odbył się w 1909 r. w Petersburgu, zaś trzeci w 1910 r. w Sofii. Ruch mimo początkowego poparcia przez niektórych ideologów Rosyjskich nie uzyskał ostatecznie wiele poparcia wśród Rosjan, choć Rosja nie przeszkadzała w jego działalności . Stopniowy schyłek tego kierunku ruchu neoslawizmu rozpoczął się w 1910, kiedy to jego trzeci i ostatni kongres w Sofii odbył się już m.in. bez udziału Polaków. Ten kierunek ideologiczny krytyczny wobec panslawizmu i jego próba emancypacji ruchu od wpływów Rosji doprowadziła do wzmożenia nacjonalizmu wśród rosyjskich panslawistów i wyodrębnienia się tzw. rosyjskiego neoslawizmu.