Żółw

[Szept 1 659]

Żółw symbolizuje podporę nieba a. świata, ogień, wodę, noc, Księżyc; długowieczność, nieśmiertelność; materializm, gnuśność, po­wolność, ostrożność, bezpieczeństwo, po­wściągliwość, ascezę, czystość; miłość, lu-bieżność, fallusa, obojnactwo, płodność;

własny dom, bierny opór, tarczę, zbroję, wy­trwałość, siłę; postęp, pilność; medytację, mądrość, przewidywanie.

Żółw w mit. ind. — kosmofor, dźwigacz świata, niekiedy podpierający praocean, wy­spy błogosławionych, tron niebiański a. sło­nia dźwigającego świat; gdy żółw się porusza, aby zmienić uciążliwą pozycję, następuje trzęsienie ziemi; awatar (wcielenie) bodhi-sattwy a. boga Wisznu podtrzymujący świat w czasie, gdy inni bogowie czerpią amritę (eliksir życia i nieśmiertelności, rodzaj am­brozji) z oceanu mlecznego. U Japończy­ków — podpora nieba, górskiej siedziby bogów.

Żółw — małżeństwo Nieba z Ziemią:

wypukły karapaks (pancerz grzbietowy) — sklepienie niebieskie; płaski plastron (pan­cerz brzuszny) — ziemia (wg ówczesnych pojęć płaska).

Żółw — noc. Księżyc, praocean. Żółw, kosmofor wynurzający się z prawód, wiąże się z nocą. Księżycem i jego fazami.

Żółw — mądrość. Tajemnicze znaki na pancerzach żółwi poczytywano często za ja­kieś pismo, którego treści usiłowano się domyślać.

Żółw — ostrożność i przewidywanie. Po­dobnie jak krokodyl i rak, żółw zachowaniem swym zapowiada użyźniające wylewy Nilu.

Żółw — staroegip. i grecki symbol płod­ności i urodzaju. Choć niektóre gatunki składają w jednym lęgu tylko jedno jajo, inne, zwł. morskie, składają ich przeszło dwieście. Żółw w ogrodzie — ochrona kwia­tów i owoców przed gradem i burzą (wg wierzeń ludowych).

Żółw — miłość, lubieżność, obojnactwo (hermafrodyta, atrybut Hermesa i Afrodyty, kobieco okrągłe ciało i falliczna głowa), atrybut Apollina i Pana. Greczynki nosiły

<br style="" clear="all"> kolczyki w kształcie żółwi. W plastyce — niekiedy wierzchowiec bogiń miłości, bóstw wodnych. „Wenus na żółwiu stoi" (Kolęda pannom l Wespazjana Kochowskiego). Nim­fa Chelone (gr. chetone 'żółw') wyśmiewała małżeństwo Zeusa z Herą nieustannie zdra­dzaną przez męża; za karę została zmienio­na w żółwia morskiego. Podnóżki w świą­tyniach Afrodyty oznaczano wizerunkiem żółwia jako własność świątyni.

Żółw w wielu mitach — zwierzęcy Prome-teusz, nauczyciel użytku z ognia.

Żółw — długowieczność, zdrowie, nie­śmiertelność. Żółwie żyją niekiedy znacznie dłużej niż sto lat; dlatego używano kawałków pancerzy jako amuletów długowieczności i obrony przeciw czarom.

Żółw — powściągliwość, wstrzemięźliwość. koncentracja, medytacja, samotność, czy­stość. W razie potrzeby zwierzę chowa pod pancerz głowę, łapy i ogon, rezygnując cza­sowo z kontaktu ze światem zewnętrznym;

chroni się w swojej ,,wieży z kości słonio­wej". Atrybut bogini Skromności (gr. AidÓs, lać. Pudicitia), bo milczy i nie opuszcza domu, jak przystało gr. pannie.

Żółw, łac. testudo — ruchomy dach drewniany, który zasłaniał przed pociskami obrońców legionistów rz. szturmujących mu­ry miasta; sklepienie ze sczepionych ze sobą puklerzy nad głowami szturmujących mury legionistów rzymskich.

Głos żółwia w tradycji chrzęść. — głos Ducha Sw.

Żółw — zwierzę demoniczne, związane z ciemnymi, chtonicznymi siłami; w plasty­ce przedstawiano walkę koguta (herold Dnia) z żółwiem (Noc), np. dwukrotnie na mozai­kowej posadzce starochrześc. bazyliki w Ak-wilei (w płn.-wsch. Włoszech).

Siedzieć jak żółw w skorupie — izolować się od otoczenia, być zamkniętym w sobie, skrytym, milczącym.

Żółw — własny, przenośny dom i zbroja. „Że zamknięty w skorupie niewygodnie siedział, żałowała mysz żółwia; żółw jej od­powiedział: «Miej ty sobie pałace, ja mój domek ciasny; prawda, że nie wspaniały — szczupły, ale własny"" (Żółw i mysz Ignacego Krasickiego).

Żółw — wcielenie transcendentnych sił żywotnych, zob. Rak.

Żółw — pilność, nieustanne pokonywanie trudności.

<br style="page-break-before: always;" clear="all"> Żółw — świat widzialny, egzystencja ma­terialna, przeciwieństwo transcendencji; gru­by materializm.

Żółw — powolność, przeciwieństwo skrzy­deł; lenistwo, bezczynność; napuszoność, niejasność, stagnacja; mała ruchliwość i po­wolny chód typowy dla większości gadów. Żółw z wydętym żaglem na grzbiecie — impresa Cosima dc'Medici z mottem lać. Festina lenie 'spiesz się powoli'. „Bo wy to, o żółwie, leniwni, bezczynni, o dzieci senności i podłej bojaźni" (Żółwie 21—2 Romana Zmorskiego).

Żółw w plastyce — „Pracuj powoli!" rysunki na murach w okresie okupacji nm. w Polsce 1939—45, wezwanie do biernego oporu, do „małego sabotażu" gospodarki okupanta.

W heraldyce: odporność, niewrażliwość na ciosy; powolny, ale trwały postęp; tarcza obronna władcy; liczna i szczęśliwa rodzina. W astrologii: Chaos; znak zodiaku Rak. W alchemii: massa confusa tac. 'miesza­nina'; materia Sztuki: Hermes sporządził ze skorupy żółwia kitarę i ofiarował ją Apollinowi w zamian za skradzione mu bydło; stąd w tradycji chrzęść, moralna przemiana grzesznego ciała pod wpływem działania ducha.

W marzeniu sennym: osoba śniąca.

---------------------------------------------------------------------

Slownik Symboli Władysława Kopalińskiego