Szept

Wąż

1 post w tym temacie

Wąż jest symbolem pierwotnych sił kosmicz­nych, Chaosu, oddziaływania boskiego, wieczności, nieśmiertelności, śmierci, zmar­twychwstania, samorództwa, emanacji bo­skiej, koła kosmicznego; materii, energii, siły, promieni Słońca, Ziemi, wody, fali,

<br style="page-break-before: always;" clear="all"> głębin, wiatru, suszy, błyskawicy, odnowy, odrodzenia, zniszczenia; Afryki; życia, pnia mózgu i rdzenia kręgowego, duszy ludzkiej, podświadomości, zasady męskiej (fallusa), zasady żeńskiej, obojnactwa, długowieczno-'s ści, mocy uzdrowicielskich, zdrowia, sekre­tów życia, odmłodzenia, zmysłowości, uczu­cia, seksu, chuci, płodności, bezpłodności;

perwersji, przyjemności, pieszczot, zazdrości, pobłażania sobie, pozorów, światowOści, złej woli; niewinności, niepowodzenia, zmartwie­nia; ostrożności, lenistwa; proroctwa, wróż­by, czarów; świata podziemnego, zmarłych, odprowadzania dusz, strażnika źródeł życia, strażnika skarbu, bogactw duchowych przed­stawianych w kształcie ukrytych skarbów, niebezpieczeństwa; zła, upadłego anioła. Sza­tana, diabelskiej złości, oszustwa, chytrości, zdrady, zemsty, podstępu, trucizny; pokusy, grzechu, kary, niewoli; wiedzy, mądrości, dociekliwości, wtajemniczenia, dialektyki, logiki, materializmu; potęgi; tajemnicy, ukry­cia, subtelności, inteligencji, samowystarczal­ności; niespodzianki; głupoty; zob. też Ba­zyliszek, Smok, Potwory, Tęcza (wężem).

Wąż jest emblematem lekarzy, czarów, rzek, morza, bóstw podziemnych, chmur deszczowych, jest najstarszym fallicznym zwierzęciem totemowym, bóstwem klimatu u ludów uprawiających kult drzew; jest wy­obrażeniem spraw tajemniczych, rzadkich, niezrozumiałych, skrytych w tajnikach nie­uświadomionych przeżyć i myśli.

Osobliwy wygląd węża, istoty bez rąk i nóg, bez uszu, powiek, głosu, a przy tym nieustraszonej, zwinnej, nieruchomej lub błyskawicznej w ruchach, niesamowicie sy­czącej, niezależnej i zazwyczaj samotnej. umiejącej zadawać człowiekowi nagłą i nie­spodziewaną śmierć od uduszenia w uścisku lub od jadowitego ukąszenia; niechęć, wstręt, strach, nienawiść, jakie wzbudza u wielu, wszystko to sprawia, że wąż często występuje w wierzeniach religijnych, ceremoniach kul­towych, legendach i folklorze licznych kra­jów i ludów. Częściej występuje jako sym­bol, bywa jednak też przedmiotem kultu. Słynny jest indyjski kult kobry, aztecki — pierzastego węża, w Afryce znaleźć można czcicieli pytona królewskiego.

W mitologii babilońskiej wąż jest zło­dziejem kradnącym ziele nieśmiertelności Gilgameszowi. Kobra była zwierzęciem bo­gini egipskiej Wadżojet, ,,Zielonej", która

<br style="" clear="all"> stała się tytularną boginią królestwa Dol­nego Egiptu. Ureusz — jeden z symboli władzy faraona, noszony nad czołem, przed­stawia atakującą kobrę, niekiedy zionącą ogniem i skrzydlatą.

Wąż jest emblematem fallicznym, związa­nym w obrzędach płodności z Boginią Ziemi, z ziemią, jako zwierzę czołgające się brzuchem po ziemi, najbardziej ziemskie.

Grecki wyraz drakSn, mimo że jest ety­mologicznym protoplastą wyrazów oznacza­jących w językach romańskich i germańskich 'smoka', tłumaczy się jako 'wąż' lub nie­kiedy 'wąż-smok'. Dla Plutarcha wąż re­prezentuje bóstwo, odnowę lub wieczność, bo karmi się własnym ciałem gryząc własny ogon, bo, tak jak świat, wychodzi od bóstwa i do bóstwa wraca; zob. Smok (Ouroboros).

Wąż łączy się z zasadą żeńską jako atry­but bogiń trzymających pęk węży w ręku, jak Artemida, Hekate, Persefona, lub mają­cych węże zamiast włosów, jak gorgona Meduza i erynie; łączy się z tą zasadą także przez biblijną Ewę w raju i wyobrażenia Madonny (zob. niżej).

Obok wężów-demonów, jak Pyton w Del­fach, Kychreus w Salaminie, Kekrops i Erech-teusz w Atenach, spotykamy węże w kultach wielu bóstw, jak Atena, Demeter, Dionizos, Zeus Meilichios (Łagodny) i Sosipolis oraz Trofonios i Asklepios. Jako strażnik san­ktuarium w Olimpii pojawia się Zeus Sosi­polis, aby chronić je przed napadami wro­gów; podobnie czyni duch opiekuńczy świątyni Ateny w Atenach, ożywiony duszą Erichtoniosa. Wąż odgrywa rolę demonicz­nego zła w mitach o Tytonie i gigantach, a zasady śmierci w mitach o Filoktecie (bohater wojny trojańskiej ukąszony przez żmiję) i Heraklesie (który ,,dzieckiem w ko­lebce" udusił dwa węże nasłane przez Herę).

Wąż — odnowa, długowieczność, uzdra­wianie; wynikało to zapewne z obserwacji dorocznego ,,odradzania się", tj. zrzucania warstwy, naskórka w okresie linienia; był atrybutem boga lekarzy, Asklepiosa (Esku­lapa), który sam był pierwotnie świętym wężem uzdrawiającym. Grecy i Rzymia­nie uważali węże za duchy opiekuńcze świątyń i ołtarzy; były też one u nich często zwierzętami domowymi, które, podobnie jaki łasice (o kotach nie było jeszcze mowy), tępiły myszy i szczury. Dzieci bawiły się. z wężami, panie chłodziły sobie nimi latemi

<br style="page-break-before: always;" clear="all"> szyje i piersi. (Obrzydzenie do węży przy­szło dopiero później, wraz z chrześcijań­stwem.) Nawet wizerunek węża jako obrońcy miejsc (łac. genius lód), które należało chronić przed zbezczeszczeniem, bywał sku­teczny.

Wąż — błogosławieństwo: zaprzężony do wozu Triptolemosa, który wg mitu gr. z rozkazu Demeter objeżdżał świat ucząc ludzi uprawy roli i dobrych obyczajów.

Wąż wiąże się z wyrocznią w micie o Py­tonie (zob. Smok).

Mieć uszy polizane przez węża — mieć dar wróżenia, przepowiadania, jak Melampus albo Kasandra i jej bliźni brat, Helenos, którzy otrzymali ten dar (a przy tym zdol­ność rozumienia mowy ptaków i owadów) w czasie snu w świątyni Apollina, gdy święty wąż polizał im uszy.

Gdy wąż pożera ośmioro piskląt i matkę, jest to (w Iliadzie 2,325 i nast., Homera) znak wróżebny Zeusa, że wojna trojańska potrwa dziewięć lat, a w dziesiątym zakończy się zwycięstwem Greków: mówi o tym Odys na naradzie wojennej, cytując wróżbę Kal-chasa.

Dwa węże — śmierć; zadusiły wieszczka Laokoona i jego dwu synów, gdy próbo­wał odwieść Trojan od wprowadzenia konia drewnianego do miasta. Są też symbolem wszelkich przeciwieństw, jak niebo—ziemia, mężczyzna—kobieta, radość—smutek itd.

Laska Asklepiosa (Eskulapa) w mit. gr.-rz., boga sztuki lekarskiej, laska z wijącym się wokół niej wężem, atrybut zawodu lekarskie­go, a wraz z wagą, atrybut farmacji. Wąż zrzucający co rok naskórek reprezentuje tu odrodzenie, co łączy się z leczniczymi własnościami jego jadu. Podobna, najstarsza dotąd odnaleziona wężowa laska lekarza pochodzi z III tysiąclecia, z Mezopotamii.

Kaduceusz (gr. kerykeion, łac. caduceus) — laska herolda, pierw. czarodziejska, na której dwa wijące się węże patrzą sobie w oczy. atrybut Hermesa (Merkurego), wyrażający zazw. równowagę sił, niekiedy płodność (gdy węże uważa się za złączoną seksualnie parę wokół symbolu fallicznego); w alche­mii — połączenie.

Gdy minął złoty wiek Saturna, czarne węże pod panowaniem Jowisza stały się wg mit. rz. jadowite (Georgiki 1,129 Wergiliusza).

Wąż kryje się (tai, czai się) w trawie, łac. latet anguis in herbu — niewidzialne

<br style="" clear="all"> niebezpieczeństwo czyha; z Eklog 3,93 Wer­giliusza: Damostas ostrzega chłopców zbie­rających poziomki i kwiaty; później przen.

Zęby węża-smoka zob. Smok.

Jako agathodemon mieszkający w Etiopii i na wybrzeżach Indii wąż jest, wg Swe-toniusza, bóstwem albo demonem dobro­czynnym.

Żmija wyhodowana na piersi — czarna niewdzięczność; wg bajek Ezopa Chtop i waż oraz Wędrowiec i żmija: pewien człowiek znajduje zmarzniętą żmiję i chowają w zana­drze, aby się ogrzała, ona zaś, przywrócona przez ciepło do życia, kąsa i zabija swego dobroczyńcę. Przysłowia: Nie wpuszczaj wę­ża w zanadrze. Żmija wyhodowana na piersi. Gadzina ogrzana na własnym łonie. Ulu­biona niegdyś metoda samobójstwa (uką­szenie jadowitego węża), wybrana też przez królowę egipską Kleopatrę VII.

Jad węża może być mniejszym złem: „Raz żmija ukąsiła mieszkańca Kapadocji, ale zde­chła sama od jego trującej krwi" {Epigram Demodoka z Leros, ok. 450 p.n.e.).

B. rzadko węża przedstawia się jako głup­ca; np. w Bajce 57 Ezopa ukąszony w głowę przez osę wąż kładzie głowę pod koło nad­jeżdżającego wozu, aby osę zabić, i sam ginie.

Laska Aarona, która zmieniała się w wę­ża — kapłaństwo. Lewici, Synagoga. „I wziął Aaron laskę przed faraonem i sługami jego, i obróciła się w węża. Ale faraon wezwał mędrców i czarowników (...). I rzucili laski swoje i obróciły się w węże. Ale Aaronowa laska pożarła ich laski" {Ex. 7, 10—12).

Wąż jadowity — oszczerstwo. „Zaostrzyli języki swe jak węże, jad żmijowy jest pod ich wargami" {Psalm 139 4).

Według wierzeń ludowych wąż, widząc jeźdźca, zaczajał się na drodze, gryzł wierz­chowca w pęcinę, a gdy ten padał, atakował jeźdźca. W Gen. (49.17) Jakub mówi do synów: ,,Niech Dań będzie wężem na drodze, żmiją na ścieżce, kąsającą kopyta końskie, że spada jeździec jego na wznak".

Wąż żywiący się pyłem — radość i szczę­ście. „Wilk i baranek będą się paść razem (...), a wężowi pył chlebem będzie" {Izajasz 65,25). „Narody (...) lizać będą proch jak węże" {Micheasz 7, 16—17).

Wąż miedziany przedmiotem kultu u sta-roż. Żydów. Rozgniewany Jahwe spuścił na szemrzących synów Izraela węże ogniste. które bardzo wielu poraniły lub zabiły;

<br style="page-break-before: always;" clear="all"> pomiarkowawszy się kazał Mojżeszowi dla uratowania pozostałych, sporządzić węża miedzianego i „postawić go na znak: kto ukąszony spojrzy nań, wyzdrowieje" (Nu-meri 21, 5—9). „Król izraelski Ezechiasz (...) czynił dobrze przed Panem (...), zniósł świątyńki na wyżynach, skruszył bałwany, powycinał święte gaje i połamał węża mie­dzianego, którego byt uczynił Mojżesz; do tego bowiem czasu synowie izraelscy palili mu kadzidło, nazywając go Nohestan ('mie­dziany')" (4. Ks. Król. 18, 1—4). W chrześ­cijaństwie — uzdrowienie i mądrość. „A jak Mojżesz podwyższył węża na pustyni, tak trzeba, aby podwyższony był Syn Czło­wieczy" (Ew. wg Jana 3,14). Zakręcony na kształt węża pastorał biskupi jest pamiątką tego symbolu. Przysłowie: Bywa i z węża driakiew (lek), tj. i zły na coś się przyda.

Wąż wiąże się z drzewem, żeńskim symbo­lem dorocznej odnowy wegetacji, co obja­wiało się w obrzędach ku czci babilońsko--asyryjskiej bogini płodności przyrody i mi­łości, Isztar, i w opowieści biblijnej o wężu w raju, drzewie wiadomości, Ewie i Adamie. (Gen. 3, l—7); wąż z drzewa wiadomości złego i dobrego (właśc. uświadomienia seksu­alnego) jest wyobrażeniem fallicznym, mają­cym jednak zarazem silne związki z zasadą żeńską, z Ewą; na wizerunkach średnio­wiecznych często z głową i piersiami kobiety.

Wąż w Biblii — również chytrość i mą­drość. „Wąż był chytrzejszy nad wszystkie inne zwierzęta ziemi" (Gen. 3,1). „Bądźcie mądrzy jako węże" (Ew. wg Mat. 10,16). Psalmista porównuje bezbożnych do chytre­go węża, który zatyka sobie uszy, aby nie słyszeć głosu biegłego w czarach zaklinacza, nie mogącego w tych warunkach uczynić wężowi żadnej krzywdy (Psalm 57 5). Średniowieczni wojownicy skandynawscy ja­dali pieczone serca wężów, aby zyskać ich mądrość i odwagę.

Chrześcijaństwo uczyniło węża (z drzewa wiadomości) Szatanem-kusicielem; jako sym­bol diabła przedstawiano go we wczesnej sztuce chrzęść, u stóp Madonny, nowej Ewy, która w przeciwieństwie do poprzedniej po­konała węża-Szatana, zgodnie z zapowiedzią Jahwe: „Położę nieprzyjaźń między tobą i niewiastą, ona zetrze głowę twoją, a ty czyhać będziesz na jej piętę" (Gen. 3.15). „A wąż, który na ziemię przyniósł śmierć, przez Ciebie został podeptan na wieki —

<br style="" clear="all"> salve Regina!" (Salve Regina 10—12 Jana Kasprowicza).

Kielich, z którego wnętrza wysuwa się wąż — wizerunek oparty na legendzie o św. Janie Ewangeliście: miał on wypić truci­znę, gdy z kielicha wyszła ona w postaci wę­ża; atrybut św. Jana. We wczesnym chrześci­jaństwie utożsamiano węża z Lewiatanem (zob.).

W sztuce chrzęść, wąż jest atrybutem, prócz św. Jana Ewangelisty, również św. Barbata, św. Cecylii, św. Eufemii, św. Hila­rego, apostoła Filipa, św. Tekli, św. Wer-diany i wielu innych świętych depcących węże; niektórzy z nich mieli cudownie oswobodzić jakiś kraj od plagi wężów, inni, jak św. Patryk, od fallicznego kultu węża, kultu w Irlandii związanego z okrągłymi wieżami.

Wąż Kundalini (sanskr. 'ozdobiona kol­czykami', przydomek bogini Kali) według tantra-jogi (ezoterycznej formy jogi) jest utajoną siłą (energią kosmiczną, symbolem pociągu płciowego) zwiniętą u podstawy kręgosłupa ludzkiego jak sprężyna. Tantra--joga dąży do obudzenia węża Kundalini i rozciągnięcia go wzwyż, aż do ośrodka siły psychicznej, sahasrara ('o tysiącu pro­mieni'), znajdującego się tuż pod czaszką. Według Pliniusza (10,86) węże zrodziły się z ludzkiego kręgosłupa.

Pojęcie węża niebiańskiego wyraża się w pięciu gwiazdozbiorach: Wąż, Wąż wodny, Wąż wodny mały, Wężownik i Smok (mię­dzy dwiema niedźwiedzicami).

Wąż morski — olbrzymia istota bajeczna, wytwór wyobraźni żeglarzy: przez długie miesiące podróży patrzyli na wijące się ru­chy fal morskich; symbol podświadomości i głębin. Wężami morskimi nazywa się dziś silnie jadowite pławice żyjące w strefie pela-gicznej mórz na pograniczu Oceanu Indyj­skiego i Pacyfiku.

Przeciwieństwo węża, wrogowie węża:

bóg słoneczny (w Bajce 54 Ezopa wąż przybył na wesele Zeusa z różą w zębach, ale bóg nie przyjął jej od niego), ptak, zwł. ibis, orzeł (orzeł zwyciężający węża, podobnie jak wąż przybity do krzyża to chtoniczna za­sada żeńska pokonana przez Ducha), jedno­rożec, słoń, jeleń, żaba, łasica, pszczoła;

byk (żywy bohater słoneczny przeciwień­stwem martwego, chtonicznego), ryba. „Przed zjawieniem jadowitej żmije stado w wodzie

<br style="page-break-before: always;" clear="all"> nagle się rozprószy i do dna tonie" (Boska Komedia, Piekło 9. 76—77 Dantego, tł. E. Po-rębowicza). Według pojęć ludowych: z tego samego kwiatu wąż wysysa truciznę, a pszczo­ły nektar piją" (Perykles 1,1 Szekspira, tł. L. UIricha). „Jeśliby twój syn prosił o chleb, czy podasz mu kamień? albo gdyby prosił o rybę, czy podasz mu węża?" (Ew. wg Mai. 1, 9—10).

Wąż Midgardu — w mit. skand, żyjący w morzu demoniczny wąż okalający Midgard. świat zamieszkały przez ludzi, położony między płd. światem ognia i płn. światem lodu; wąż ten jest symbolem ustawicznego zagrożenia istniejącego porządku Kosmosu (podobnie jak Lewiatan). ..Świecie! wąż wieczności łuskami w okrąg ciebie gniecie, zębem zatrutym boki ogryza nieznacznie" (Kordian, Przygotowanie 61—63 Słowackie­go).

Widoczne, bliskie pokrewieństwo węża 7 jaszczurkami sprawia, że wizerunki jego, zwłaszcza w średniowieczu, mają łapki, różki, grzebienie i narośle; w mitach i legendach wąż jest często nie do odróżnienia od smoka:

otrzymuje skrzydła, pióra, ognisty oddech itd. ,,Jeśli wąż nie pożarł węża. nie zostanie smokiem" (Eseje: O szczęściu, nr 16 Fran-cisa Bacona).

W Boskiej Komedii (Pieklą 25) Dante spotyka w piekle znanych w XIII wieku florentyńskich złodziei i złoczyńców, których pokuta polega na kolejnej przemianie z lu­dzi w węże i z wężów w ludzi, zaś w głębi siódmego jaru (Piekło 24) ogląda złodziei. których ciała, gryzione przez straszliwe węże, rozsypują się w proch, aby się znów odro­dzić. ..Odtąd być wężom przyjacielem muszę" mówi poeta (tł. E. Porębowicza). Przysłowie arabskie: Jeśli wąż cię kocha, uczyń sobie ? niego naszyjnik, tzn. korzystaj nawet z niebezpiecznych ludzi.

Wąż Nilu — królowa egipska Kleopatra VII; przen. chytra kobieta o kuszących, wężowych kształtach.

Wąż owinięty wokół drzewa — emblemat Drzewa Życia: pokusa.

Wąż skrzydlaty — dobroczynność, wyzwo­lenie, zgoda, anioł brzasku, duch wszelkiej wiedzy.

Wąż ułożony w koło. gryzący swój ogon — koło, wieczność, siła. która się sama odra­dza. koło zodiakalne.

Wąż uniesiony w górę — fallus.

<br style="" clear="all"> Wąż z rogami — emblemat wody.

Żmija — niewola u zaborcy. ..Na polskiej ziemi gad, żmija po całym kraju się suwa, co nam lilijc zatruwa, co nam słoneczko wypija, co nam zaraża oddechy, żądłami w serce ugadza itd." (Moja nuta l—6 T. Le-nartowicza).

Wąż w kieszeni — skąpstwo. Mieć węża w kieszeni — być dusigroszem. kutwą, harpagonem, sknerą.

Wąż atrybutem Mammona. uosobieniem pieniędzy, ich potęgi, wulgarnego mate­rializmu. wyobrażany na workach lub sto­sach złotych monet.

Robić, skręcać węża — rodzaj figury taneczno-zabawowej: marsz albo bieg w takt muzyki szeregu osób trzymających się za ręce.

W marzeniu sennym — uosobienie groź­nych stron przeżywanego konfliktu.

W heraldyce — strategia, sława wojenna, odwaga, czujność.

W alchemii: skrzydlaty wąż — pierwia­stek lotny, bez skrzydeł — stały, przybity do krzyża — przeistoczenie pierwiastka lo­tnego w stały, uduchowienie, zniewieściatość

------------------------------------------------------------

Władysław Kopaliński - Słownik Symboli

0

Udostępnij tego posta


Odnośnik do posta
Udostępnij na stronach

Żeby dodać komentarz, musisz założyć konto lub zalogować się

Tylko zarejestrowani użytkownicy mogą dodawać komentarze

Dodaj konto

Załóż nowe konto. To bardzo proste!


Zarejestruj nowe konto

Zaloguj się

Posiadasz już konto? Zaloguj się tutaj.


Zaloguj się teraz

  • Przeglądający   0 użytkowników

    Brak zarejestrowanych użytkowników, przeglądających tę stronę.